Duńska wyspa Bornholm nazywana jest „młyńską wyspą”. Od początku XVII wieku na Bornholmie istniało około 125 wiatraków i około 120 młynów wodnych. Dziś na Bornholmie zachowało się prawie 20 młynów, z których kilka nadal działa. Młyn w Gudhjem jest największym wiatrakiem w Danii, a młyn w Årsdale to najstarszy wciąż działający duński wiatrak.
Rodzaje młynów na Bornholmie
Wiatraki typu koźlak
Wiatraki holenderskie
Młyny wodne
Historia młynów Bornholmskich
Pierwszy wiatrak na Bornholmie pochodzi z około 1500 roku i znajdował się w pobliżu zamku Hammershus. Początkowo młyny służyły do mielenia ziarna, jednak od około 1650 r., wraz z początkiem rozwoju przemysłowego, wprowadzone zostały urządzenia i maszyny innych zawodów.
Młyny są równomiernie rozmieszczone na Bornholmie, ale zdecydowanie zachowały się na wschodzie, północy i południu wyspy. Wiatraki i młyny wodne to jedne z najciekawszych zabytków Bornholmu.
W XVI wieku powstały młyny typu koźlak, był to rodzaj młyna, w którym cała konstrukcja stała na grubym stosie, kierowany był w stronę wiatru za pomocą dźwigni. Tego typu młyny, które są najstarsze w Europie, na Bornholmie nadal działają trzy: Bechs Mølle w Svaneke, który jest najstarszym wiatrakiem w Danii , Tejn Mølle w Melsted oraz Egeby Mølle przy drodze z Rønne do Nexo.
Lista wiatraków typu koźlak na Bornholmie
Bechs Mølle w Svaneke
Egeby Mølle w Åker
Tejn Mølle w Melsted
Młyn Bechs to młyn typu koźlak, który stoi na północnych obrzeżach Svaneke. Młyn został wybudowany w 1629 roku. Jest to nie tylko największy z trzech pozostałych wiatraków na Bornholmie, ale także największy wiatrak w całej Danii.
Młyn został nazwany imieniem jego właściciela - HB Becha, który kupił go w 1814 roku, jako już prawie 200 letni młyn. W 1857 r. młyn został rozbudowany, dobudowano dom i piekarnię. Później miało miejsce jeszcze kilka przeróbek. W 1866r. młyn został całkowicie zdemontowany i przeniesiony z powodu przebudowy drogi. Podczas przenosin części młyna zostały wymienione, a cały młyn został nieco powiększony.
Młyn został zamknięty w 1928 roku i od tego czasu opiekuje się nim Stowarzyszenie Przyjaciół Bornholmu. W 1960 roku młyn ponownie został gruntownie odrestaurowany i w 1975 roku grupa wsparcia ze Svaneke przejęła opiekę nad młynem. Po wymianie niektórych części w 2004 i 2007 r. Bech Mølle jest teraz w bardzo dobrym stanie.
Egeby Mølle między Bodilsker i Aakirkeby jest najbardziej charakterystycznym z trzech pozostałych wiatraków na Bornholmie. Młyn został zbudowany w 1787 roku, ale prace budowlane nad młynem odnotowano w 1794 roku, gdzie w tym czasie prawdopodobnie został przeniesiony i odnowiony po uderzeniu pioruna.
Egeby Mølle działał do 1920 roku. Wiele części młyna wymieniono w latach 50. i 60. XX wieku, ale wiele oryginalnych części, takich jak kamienie młyńskie, pozostawiono nie naruszone. Skrzydła zostały zdemontowane w 1987 r. po poważnym uszkodzeniu przez burzę. W latach 1996 - 1999 nastąpiła kolejna szeroko zakrojona renowacja, podczas której odkryto, że oryginalny młyn musiał być o 3 m węższy i prawdopodobnie po renowacji otrzymał wymiary, jakie posiadał w 1794 r. Dzięki dobrej pielęgnacji młyn jest teraz w pełni sprawny.
Melsted Mølle stoi na polu w Melsted ponad Muzeum Rolniczym Melstedgaard, które każdego roku przyciąga 30 000 turystów. Drewniany młyn typu koźlak jest również znany jako Tejn-Mølle, ponieważ młyn nie zawsze znajdował się w obecnej lokalizacji.
Został zbudowany około 1800 roku w Årsballe w centralnej części Bornholmu. W 2006 r. młyn został przeniesiony do Melsted, niedaleko Muzeum Rolniczego. Młyn jest jednym z niewielu nadal działających młynów na Bornholmie, a ze względu na bliskość muzeum rolniczego, młyn jest wykorzystywany do produkcji pasz dla zwierząt gospodarskich.
W połowie XVIII wieku na Bornholmie wprowadzono młyny holenderskie, w których nie cały korpus młyna, a jedynie kaptur młyna z przymocowanymi do niego skrzydłami obracał się na wietrze. W 1793 r. pierwszy holenderski wiatrak został zbudowany w Rønne. Ze względu na konstrukcję głowicy obrotowej, holenderskie wiatraki mogły być budowane o wiele większe od starych wiatraków typu koźlak, gdyż miały wewnątrz więcej miejsca na maszyny.
Dziś na wyspie wciąż znajduje się 12 młynów tego typu.
Aarsdale Windmill z 1877 roku, to holenderski wiatrak położony na szczycie wzgórza na południowym skraju Aarsdale, 3 km na południe od Svaneke. Wśród holenderskich wiatraków Årsdale Mølle jest niekoronowaną królową i jest jedynym młynem w Danii, który działa nieprzerwanie od czasu jego budowy, i w którym do dzisiaj mielone jest ziarno.
Årsdale Mølle można oglądać od wewnątrz, a obok w sklepie kupić świeżą mąkę, jest zabytkowym budynkiem od 1959 roku.
Myreagre Mølle znajduje się przy drodze z Aakirkeby do Nexø i jest popularną atrakcją fotograficzną. Ma ośmiokątny kształt na zewnątrz i okrągły od wewnątrz. Myreagre Mølle jest zbudowany z lokalnego piaskowca, ale w innej technice niż Kirkemølle. Ojciec obecnego właściciela zakupił młyn w 1913 r., zmodernizował go w 1921 r. i dobudował piekarnię w 1925 r. W 1940 r. obecny właściciel przejął młyn. W 1962 r. została zamknięta piekarnia, a w 1970 r. również młyn.
W 1982 i 1987 r. młyn został odnowiony, ale niestety powoli niszczeje, ponieważ obecny właściciel zaprzestał jego renowacji.
Na Møllebakken 4 wysoko nad miastem znajduje się punkt orientacyjny Gudhjem - holenderski wiatrak Kullmanns Mølle. W największym wiatraku w całej Danii nie mieli się już mąki.
Kullmanns Mølle pochodzi z 1893 roku i został zbudowany przez Mattsa Kullmanna. W tym samym czasie w bezpośrednim sąsiedztwie wybudowano budynek mieszkalny, piekarnię i inne budynki. Rodzina Kullmannów eksploatowała młyn do 1944 r. Firma zbożowa Asmussen z Kopenhagi następnie przejęła młyn. Ostatni raz skrzydła się obróciły w 1962 roku. Cała technologia została usunięta i w 1965 roku firma sprzedała młyn. Później służył jako klub nocny i warsztat ceramiczny.
W 1993 r. młyn został odnowiony i otrzymał nowe skrzydła w ich obecnej wielkości. W 1998 r. odnowiono pozostałe części młyna, między innymi dach. Po odrestaurowaniu młyna w 2009 roku istniała w nim kawiarnia, sklep z winami oraz sala wystawowa. Niestety młyn jest obecnie nieużywany.
Kirkemølle na południe od Pedersker jest jedynym istniejący młynem kamiennym na Bornholmie. Został zbudowany z lokalnego piaskowca i dlatego jest szczególnym elementem historii młynów na Bornholmie. Holenderski młyn nazywa się młynem kościelnym, ponieważ znajduje się niedaleko Pederskirke.
Został zbudowany w 1861 roku w celu zastąpienia starego młyna typu koźlak, który został zburzony po 150 latach swojej działalności. Dawne żagle zostały wykonane w 1899 roku przez typowe samoregulujące się drewniane skrzydła. Młyn został ręcznie przekształcony w młyn wiatrowy w 1908 roku. Następnie został przebudowany i rozbudowany i otrzymał swój obecny kształt, w tym różę wiatrów. Młyn ma 4 piętra.
W latach 1867–1959 młyn należał do rodziny Markerów od czterech pokoleń. Młyn popadał w ruinę od 1969 r. W 1978 r. właściciel zaczął go odbudowywać. Trwało to do 1982 r.
Valsemølle stoi na skale na południe od Aakirkeby. Nie jest łatwo go zobaczyć, ponieważ znajduje się na dziedzińcu nowoczesnego młyna, który wciąż produkuje mąkę. Valsmølle ma ośmioboczny kadłub i został zbudowany w 1867 r. w celu zastąpienia starego młyna typu koźlak.
Wiatrak nie jest używany od 1950 roku. W 1976 r. pożar zniszczył duże części wiatraka i okolicznych budynków. Jednak ze względu na ogromne znaczenie młyna, został on ponownie odrestaurowany.
Kuremølle znajduje się przy drodze ze Svaneke do Østermarie i jest prawie identyczny jak Svanemølle. Kuremølle i Svanemolle zostały zbudowane przez Christiana Sommera. W 1900 r. syn Emil Sommer przejął młyn, a w 1912 r. obok młyna wybudował piekarnię. Niektóre remonty i modernizacje nastąpiły w latach 30. i 40. XX wieku.
Działalność młyna zakończyła się na początku 1950 r.Jednak działalność piekarni była kontynuowana do 1976 r. Następnie powstało stowarzyszenie przyjaciół Kuremølle, które przeprowadziło remont młyna. Dzięki pracy stowarzyszenia udało się utrzymać młyn w dobrym stanie, a przede wszystkim funkcjonalnym.
Svanemølle stoi nad Svaneke przy drodze ze Svaneke do Østermarie. Jest to młyn holenderski wykonany z drewna podobnego konstrukcyjnie do położonego niedaleko Kuremølle. Svanenmølle jest jednym z najlepiej zachowanych młynów na Bornholmie. W 1855 r. 10 mieszkańców zgromadziło się w Svaneke i Ibsker w celu budowy holenderskiego wiatraka. W tym czasie w okolicy istniała nadpodaż młynów, ale były to wiatraki typu koźlak, głównie w złym stanie oprócz młyna Bech Mølle.
Konstruktor młyna Christian Sommer otrzymał zlecenie na budowę młyna w 1856 roku. W 1861 r. młyn został sprzedany Hansowi Kofoedowi, który go rozbudował. Jego syn przejął młyn w 1885 r.,a w 1895 r. dobudował do młyna piekarnię. Młyn i piekarnia działały do lat 50. XX wieku. Następnie młyn został zagrożony wyburzeniem i został przejęty przez społeczność Svaneke w 1958 r. I odrestaurowany w 1960 r. Młyn jest obecnie gruntownie odrestaurowany i jest w doskonałym stanie.
Saxebro Mølle leży na północ od Boderne, przy drodze z Rønne do Snogebæk. Jest to także wolno stojący holenderski wiatrak z dołączonym dziedzińcem i dawną piekarnią. Budynek młyna ma ośmiokątny kształt z zewnętrzny, okrągły wewnątrz i zbudowany jest z piaskowca. Dom i piekarnia zostały zbudowane w tym samym czasie co młyn.
Młyn działał do 1958 r., kiedy to burza poważnie uszkodziła skrzydła. W 1986 roku piekarnia została ostatecznie zamknięta. Planowana jest przebudowa młyna przy pomocy sponsorów.
Bakkemølle w Nexø to także ośmioboczny młyn kamienny. Został zbudowany w 1871 r. i pracował do 1970 r. W 1984 r. młyn został sprzedany i przekształcony przez właścicieli.
Niestety cała technologia młyna została usunięta, a pozostawione zostały jedynie jego mury, pomalowane na żółto, co nie ma żadnego odniesienia historycznego.
Stenby Mølle zbudowany w 1857 r. w pobliżu Rø to najstarszy zachowany drewniany wiatrak holenderski. W 1898 r. młyn zmienił właściciela. W rezultacie zmodernizowano i wymieniono różne elementy. W 1914 r. do młyna dobudowano piekarnię, którą zamknięto w 1930 r. Pod koniec lat 1959 wszystkie elementy maszyny zostały usunięte.
Następnie kilkakrotnie podejmowano próby rekonstrukcji młyna. W trakcie prac rekonstrukcyjnych głowica młyna została usunięta i tymczasowy dach chroni go przed deszczem. Od tego czasu młyn czeka na nową czapę i skrzydła.
Røbro Mølle w pobliżu Rø jest najmłodszym zachowanym drewnianym wiatrakiem na Bornholmie. Został zbudowany w 1895 r. W 1906 i 1915 r. młyn został zmodernizowany przez nowego właściciela. Technologia z tego okresu została zachowana do dziś.
Skrzydła odnowiono w 1949 r., a następnie usunięto je w 1970 r. Ze względu na swój projekt i lokalizację Røbro Mølle jest ważną częścią historii młynów na Bornholmie.
Przed wiekami wiele dziedzińców wzdłuż dróg wodnych posiadało małe młyny wodne, a ponieważ mielenie było wówczas powszechne, na wyspie było wiele takich młynów wodnych. Powszechne były młyny poziome, zwane również młynami rozbryzgowymi. W tego typu młynie koło było montowane poziomo. Młyny rozbryzgowe były stopniowo zastępowane większymi młynami wodnymi, których koło napędowe jest zamontowane pionowo i ma poziomą oś.
Młyny wodne były głównie budynkami szachulcowymi z 3-4 przedziałami i dachem krytym strzechą. Oprócz młynu wodnego Vang na zachodnim wybrzeżu Bornholmu do dziś istnieją jeszcze dwa młyny wodne - młyn wodny w Slusegårds i w Ågårds. Pozostałości młynów wodnych wciąż można znaleźć na wielu strumieniach wyspy.
Lista młynów wodnych na Bornholmie
Ågårds Vandmølle
Slusegårds Vandmølle
Vang Vandmølle
Młyn wodny Slusegård znajduje się niedaleko plaży i portu Sømarken na południu Bornholmu. Można do niego dojechać również od strony Dueodde do Pedersker. Młyn wodny Slusegård znajduje się zaledwie kilka kroków od hotelu. Młyn znajduje się nad rzeką Øle Å wraz z dołączonym stawem pstrągowym oraz różnymi systemami śluz. Do stawu pstrągowego dostarczana jest świeża woda z pobliskiego źródła.
Młyn pochodzi z początku XVIII wieku, a pobliska farma Slusegård została zbudowana później. Młyn służył głównie do rozdrabniania ziarna, ale także do cięcia drewna. Budynek młyna jest zbudowany z muru pruskiego i pokryty strzechą. Po zmianie właściciela w 1949 r. w latach 50. i 60. XX wieku budynki i staw młyński zostały odtworzone we współpracy z Muzeum Bornholmskim.
Młyn ma nowy młynek od 1989 roku i jest w pełni funkcjonalny. Młyn wodny Slusegård i staw są pod ochroną, a otaczający krajobraz jest objęty ochroną przyrody.
Najlepiej zachowany jest młyn wodny Vang, który pochodzi z 1811 r. i był eksploatowany do 1905 r. W 1927 r. został odrestaurowany i objęty ochroną jako zabytek. W 1931 r. sprzedano młyn i budynki mieszkalne. W 1968 roku „Foreningen Bornholm” wyraził zainteresowanie zakupem młyna.
W 1969 roku młyn wodny został całkowicie przejęty przez Muzeum Bornholmskie. W 1978 roku młyn wodny Vang był jedynym działającym młynem wodnym na Bornholmie. W 1986 r. młyn zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz został całkowicie odnowiony.
Ostatnia kompleksowa renowacja miała miejsce w roku 2010/2011. Kryty strzechą młyn jest wbudowany w stromą górę i jest dość rzadkim tego typu młynem.
Młyn wodny Ågård jest trochę ukryty na północny wschód od Pedersker przy wejściu do farmy nad małym strumieniem Øle Å. Istniejący młyn jest typowy dla rodzaju małego młyna wodnego i został zbudowany z części wcześniejszego młyna, które pochodziły z początku XVIII wieku.
Nie jest używany od 1958 roku, ale jest stale odnawiany wraz z przylegającym do niego stawem .
